TSUE wypowie się na temat ochrony podatników, którzy zapłacili za duży VAT

Od dekady warunki do uzyskania zwrotu VAT budzą kontrowersje, a pogłębia je niespójne orzecznictwo sądów administracyjnych. Wypowie się na ten temat TSUE, a Ministerstwo Finansów przygotowuje kontrowersyjne zmiany w ordynacji podatkowej.

Puszkę Pandory otworzyła w czerwcu 2011 r. Uchwała pełnego składu Izby Gospodarczej NSA (I GPS 1/11), w której NSA uznał, że nie jest nadpłatą kwota podatku akcyzowego uiszczona z tytułu sprzedaży energii elektrycznej w sytuacji, w której ten, kto ją uiścił, nie poniósł z tego tytułu uszczerbku majątkowego.

Problem sprowadzał się do tego, kto faktycznie ponosi ciężar ekonomiczny podatku – podatnik czy ostateczny odbiorca.

NSA w uchwale przyjął, że w przypadku akcyzy, kwota podatku wpływa na ostateczną cenę i obciąża ostatecznego odbiorcę. Zatem nawet jeśli podatnik zapłacił wyższy podatek niż należny – to efektywnie nie on poniósł uszczerbek z tego tytułu.

- Konstrukcja podatku VAT jak i warunki uzyskania zwrotu są podobne jak w przypadku akcyzy, co zrodziło wątpliwości czy również w zakresie podatku VAT koniecznym jest wykazanie uszczerbku majątkowego po stronie podatnika, celem skutecznego ubiegania się o nadpłatę  – mówi w rozmowie z MarketNews24 Agnieszka Ławnicka, Senior Associate, radca prawny, doradca podatkowy, Kancelaria Ożóg Tomczykowski. - Pomimo braku w przepisach ordynacji podatkowej jakichkolwiek dodatkowych warunków, od których uzależniono możliwość uzyskania zwrotu nadpłaty, okoliczność ta nie jest bezsporna.

NSA w szeregu wyroków wskazywał wprost, że w przypadku nadpłaty w podatku VAT nie ma konieczności wykazania uszczerbku majątkowego.

Jednocześnie w tym samym czasie, inne składy tego samego sądu wskazywały, że warunkiem ochrony podatnika w postępowaniu o nadpłatę jest powstanie uszczerbku majątkowego bezpośrednio na skutek zapłaty podatku.

Co więcej, praktyka organów podatkowych wskazuje, że nie można dokonać korekty nienależnie zadeklarowanego VAT, w przypadku gdy ciężar ekonomiczny podatku nie obciąża podatnika – bowiem, w ocenie organów, prowadziłby to do bezpodstawnego wzbogacenia.

Problem jest na tyle istotny, a orzecznictwo na tyle rozbieżne, że Postanowieniem z dnia 23 czerwca 2022 r. (sygn. I FSK 1225/18) Naczelny Sąd Administracyjny skierował pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu ustalenia, czy regulacje Dyrektywy VAT oraz zasady neutralności, proporcjonalności oraz równego traktowania stoją na przeszkodzie praktyce organów podatkowych w zakresie, w jakim nie dopuszcza ona korekty podstawy opodatkowania i podatku należnego przy niezmienionej w wyniku tej korekty cenie, jeżeli sprzedaż towarów i usług konsumentom z zawyżoną stawką VAT jest potwierdzona paragonami fiskalnymi, a nie fakturami VAT – a więc wówczas gdy nie ma faktycznej możliwości zwrotu nadpłaconej ceny na rzecz konsumenta.

- Może się jednak okazać, że przed organami podatkowymi podatników nie uratuje nawet korzystne rozstrzygnięcie TSUE – komentuje A .Ławnicka z Kancelarii Ożóg Tomczykowski. - Ministerstwo Finansów pracuje bowiem nad projektem zmian do ordynacji podatkowej. Poza wzbudzającymi największe kontrowersje przepisami dotyczącymi przedawnienia zobowiązań podatkowych, w projekcie znalazła się również zmiana w zakresie przesłanek uzyskania zwrotu nadpłaty w podatku VAT i akcyzie – uzależniająca zwrot od poniesienia ciężaru ekonomicznego nadpłaconego podatku.

Taka zmiana będzie w praktyce oznaczała, że przedsiębiorcy dokonujący sprzedaży na rzecz konsumentów, nie będą mogli otrzymać zwrotu nadpłaconego podatku VAT, nawet jeśli wynikał on z zastosowania niewłaściwej stawki podatku.

- Ustawodawca uzasadni taką zmianę prawdopodobnie tak samo jak czynią to organy: skoro podatnik nie doznał uszczuplenia, to na zmianie przepisów nie będzie stratny – dodaje A. Ławnicka. - Niestety ustawodawca nie przewiduje przyznania prawa do żądania zwrotu podatku przez tego kto faktycznie ciężar ekonomiczny poniósł, a więc przez konsumenta.